سرطان حفره دهان یکی از انواع سرطان‌های سر و گردن است که در بافت‌های داخل دهان یا اطراف آن ایجاد می‌شود. این بیماری می‌تواند لب‌ها، زبان، لثه‌ها، کف دهان و سقف دهان را درگیر کند. علائم اولیه شامل زخم‌های مقاوم، درد، و دشواری در بلع یا صحبت کردن است. تشخیص زودهنگام با معاینات منظم و جلوگیری از مصرف دخانیات و الکل می‌تواند به درمان مؤثر کمک کند.
علت بروز سرطان حفره دهان
علت بروز سرطان حفره دهان دقیقاً مشخص نیست، اما ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی می‌تواند به این بیماری منجر شود. در اینجا مهم‌ترین عوامل خطر بروز سرطان حفره دهان توضیح داده شده‌اند:
مصرف دخانیات
یکی از اصلی‌ترین عوامل خطر، استفاده از دخانیات است. سیگار، قلیان، پیپ و حتی جویدن تنباکو با افزایش احتمال ایجاد سرطان در حفره دهان همراه هستند. مواد شیمیایی مضر موجود در دخانیات به سلول‌های دهان آسیب می‌رسانند و باعث تغییرات سرطانی می‌شوند.
مصرف الکل
مصرف زیاد الکل، به ویژه وقتی با مصرف دخانیات همراه باشد، احتمال بروز سرطان دهان را به شدت افزایش می‌دهد. الکل می‌تواند به سلول‌های دهان آسیب زده و باعث ضعیف شدن بافت‌ها شود، که به نفوذ مواد سرطان‌زا کمک می‌کند.
ویروس HPV
برخی از سویه‌های HPV، به ویژه نوع 16، با افزایش خطر سرطان حفره دهان ارتباط دارند. این ویروس از طریق تماس جنسی منتقل می‌شود و می‌تواند تغییرات سلولی در دهان ایجاد کند که منجر به سرطان شود.
تغذیه نامناسب
کمبود ویتامین‌ها، به ویژه ویتامین‌های A و C، و رژیم غذایی خالی از میوه و سبزیجات سیستم ایمنی بدن را تضعیف کرده و به سرطان کمک می کند. غذاهای حاوی آنتی‌اکسیدان‌ها می‌توانند نقش حفاظتی در برابر سرطان داشته باشند.
قرارگیری در معرض نور خورشید
افرادی که به مدت طولانی در معرض نور مستقیم خورشید هستند، به ویژه بدون استفاده از کرم‌های ضدآفتاب یا محافظت مناسب، بیشتر در معرض این سرطان قرار دارند.
سابقه خانوادگی و ژنتیک
وجود سابقه خانوادگی سرطان حفره دهان یا سایر انواع سرطان‌های سر و گردن می‌تواند خطر بروز این بیماری را افزایش دهد.
سن و جنسیت
این سرطان بیشتر در افراد مسن و مردان شایع است، هرچند این بیماری در میان زنان و افراد جوان نیز رو به افزایش است.
آسیب‌های مداوم و تحریکات مزمن
آسیب‌های مکرر دهان به دلیل دندان‌های تیز، دندان مصنوعی نامناسب یا سوختگی‌های مداوم می‌تواند به تغییرات سرطانی در سلول‌های دهان منجر شود.
علائم و نشانه های سرطان حفره دهان
نشانه‌های سرطان حفره دهان ممکن است در مراحل اولیه خفیف باشند و به تدریج شدیدتر شوند. برخی از رایج‌ترین علائم عبارت‌اند از:
- زخم های دهانی که پس از دو هفته بهبود نیابد، ممکن است نشانه‌ای از سرطان باشد.
- وجود لکه‌های سفید (لوکوپلاکیا) یا قرمز (اریترپلاکیا) در دهان
- درد مداوم در دهان، گلو یا فک
- احساس دشواری یا درد هنگام بلع یا جویدن غذا
- وجود توده یا برجستگی در دهان، لثه یا گردن
- خونریزی مکرر یا بدون علت در دهان
- صدای خشن یا تغییر صدا که ماندگار باشد.
- لق شدن یا افتادن دندان بدون دلیل واضح
- کاهش وزن ناگهانی و بدون دلیل
اگر هر یک از این نشانه‌ها برای مدت طولانی باقی بمانند، مراجعه به پزشک برای معاینه و تشخیص ضروری است.
انوع سرطان حفره دهان
سرطان حفره دهان به چندین نوع تقسیم می‌شود که هر کدام از نوع خاصی از سلول‌های دهان منشأ می‌گیرند.
کارسینوم سلول‌های سنگفرشی
شایع‌ترین نوع سرطان حفره دهان است که حدود 90٪ موارد را شامل می‌شود. این سرطان از سلول‌های پوششی نازک و مسطح که سطح دهان، زبان، لب‌ها و گلو را می‌پوشانند، منشأ می‌گیرد.
آدنوکارسینوم
این نوع سرطان از غدد بزاقی دهان منشأ می‌گیرد و در بافت‌های تولید کننده مخاط یافت می‌شود. ملانوما
نوع نادری از سرطان حفره دهان است که از سلول‌های تولیدکننده رنگ‌دانه (ملانوسیت‌ها) منشأ می‌گیرد. ملانوما معمولاً به صورت لکه‌های تیره رنگ در دهان ظاهر می‌شود.
کارسینوم غدد بزاقی
این نوع سرطان از غدد بزاقی اصلی یا فرعی در دهان منشأ می‌گیرد و انواع مختلفی از تومورهای خوش‌خیم و بدخیم را شامل می‌شود.
لیپوسارکوم
یک نوع نادر از سرطان بافت نرم است که از سلول‌های چربی در دهان منشأ می‌گیرد. این سرطان به سرعت رشد کرده و می‌تواند به سایر نواحی گسترش یابد.
لنفوم
نوع دیگری از سرطان حفره دهان است که در غدد لنفاوی و بافت‌های لنفاوی موجود در دهان و حلق ایجاد می‌شود.
هر کدام از این انواع سرطان دارای ویژگی‌های متفاوتی هستند و روش‌های درمانی مخصوص به خود دارند. تشخیص دقیق نوع سرطان بر اساس بیوپسی و سایر آزمایش‌های تخصصی انجام می‌شود.
نحوه تشخیص سرطان دهان
تشخیص سرطان حفره دهان با استفاده از روش‌های مختلف انجام می‌شود که هدف آن‌ها شناسایی نوع و مرحله بیماری است.
- پزشک دهان، گلو، و گردن را برای مشاهده زخم‌های غیرعادی، لکه‌های سفید یا قرمز، توده‌ها، یا سایر نشانه‌های سرطان بررسی می‌کند.
- در صورتی که ضایعه‌ای مشکوک مشاهده شود، نمونه کوچکی از بافت برای آزمایش در آزمایشگاه برداشته می‌شود. این نمونه تحت بررسی میکروسکوپی قرار می‌گیرد تا مشخص شود که آیا سلول‌های سرطانی وجود دارند یا خیر.
- برای ارزیابی گستردگی و انتشار سرطان، ممکن است از آزمایش‌های تصویربرداری مانند سی‌تی اسکن (CT Scan)برای تهیه تصاویر دقیق از بافت‌ها و ساختارهای داخلی، ام‌آرآی برای ارزیابی جزئیات بافت‌های نرم، پت‌اسکن برای شناسایی نواحی با فعالیت متابولیکی بالا ، رادیوگرافی برای بررسی استخوان‌ها و احتمال درگیری استخوان‌های فک، آزمایش خون برای ارزیابی سلامت کلی بیمار و جستجوی نشانه‌های التهاب یا عفونت، اندوسکوپی اگر سرطان به نواحی پشت حلق یا نای گسترش یافته باشد استفاده شود.
- برای تشخیص انتشار سرطان، پزشک گره‌های لنفاوی گردن را بررسی می کند. در برخی موارد، از گره‌ها نمونه‌برداری نیز می‌شود.
تشخیص دقیق به پزشک کمک می‌کند تا بهترین روش درمانی را برای بیمار انتخاب کند. تشخیص زودهنگام، شانس موفقیت درمان را به شدت افزایش می‌دهد.
روش های درمان سرطان حفره دهان
درمان سرطان حفره دهان به نوع، مرحله بیماری، و وضعیت کلی سلامت بیمار بستگی دارد. روش‌های درمانی متنوعی برای این نوع سرطان وجود دارد که اغلب به‌صورت ترکیبی استفاده می‌شوند.
جراحی
جراحی برای برداشتن تومور اولیه در دهان یکی از روش‌های اصلی درمان است. اندازه و موقعیت تومور تعیین‌کننده نوع جراحی است.
اگر سرطان به گره‌های لنفاوی گردن گسترش یافته باشد، ممکن است این گره‌ها نیز طی عمل جراحی برداشته شوند.
پس از برداشتن تومور احتمال دارد نیاز به جراحی ترمیمی برای بازسازی نواحی آسیب‌دیده در دهان یا صورت وجود داشته باشد تا عملکردها و ظاهر بیمار حفظ شود.
پرتودرمانی
پرتوهای خارجی از اشعه‌های پرقدرت برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. پرتودرمانی اصولا بعد از جراحی یا برای بیمارانی که نمی توان جراحی انجام داد، تجویز می‌شود.
در پرتودرمانی داخلی (براکی‌تراپی) نیز مواد رادیواکتیو به طور مستقیم در نزدیکی تومور قرار داده می‌شوند.
شیمی‌درمانی
شیمی‌درمانی از داروهای ضدسرطان برای از بین بردن سلول‌های سرطانی استفاده می‌کند. این روش ممکن است به تنهایی یا به صورت ترکیبی با جراحی یا پرتودرمانی به کار رود. شیمی‌درمانی برای سرطان‌های پیشرفته یا متاستاز داده شده، استفاده می‌شود.
درمان هدفمند
در این روش از داروهایی استفاده می‌شود که به‌طور خاص پروتئین‌ها یا مسیرهای خاص سلول‌های سرطانی را هدف قرار می‌دهند. برای مثال، داروی “سیتوکسیماب” (cetuximab) یکی از درمان‌های هدفمند است که در برخی موارد سرطان دهان تجویز می‌شود.
ایمونوتراپی
این روش از داروهایی استفاده می‌کند که سیستم ایمنی بدن را تقویت می‌کنند تا بتواند سلول‌های سرطانی را بهتر شناسایی و از بین ببرد. این روش بیشتر برای بیماران مبتلا به سرطان‌های پیشرفته یا مقاوم به سایر درمان‌ها به کار می‌رود.
توانبخشی
پس از درمان، برخی بیماران نیاز به توانبخشی برای بازیابی توانایی‌هایی مانند صحبت کردن، بلعیدن یا خوردن دارند. گفتاردرمانی و فیزیوتراپی برای بهبود کیفیت زندگی بیمار ضروری است.
آیا می توان از بروز سرطان دهان پیشگیری کرد؟
بله، می‌توان با رعایت برخی اصول و انجام اقدامات پیشگیرانه، خطر بروز سرطان حفره دهان را کاهش داد. در ادامه به برخی از مهم‌ترین روش‌های پیشگیری اشاره شده است:
- سیگار، قلیان، پیپ و جویدن تنباکو از عوامل اصلی بروز سرطان حفره دهان هستند. ترک مصرف این مواد به‌شدت خطر ابتلا را کاهش می‌دهد.
- محدود کردن یا ترک مصرف الکل می‌تواند تأثیر مثبت داشته باشد.
- مراقبت‌های منظم دهانی، از جمله مسواک زدن، نخ دندان کشیدن و مراجعه منظم به دندان‌پزشک برای معاینه، می‌تواند به پیشگیری از مشکلات دهانی و تشخیص زودهنگام ضایعات مشکوک کمک کند.
- رژیم غذایی غنی از میوه‌ها و سبزیجات تازه که حاوی ویتامین‌ها، مواد معدنی و آنتی‌اکسیدان‌ها هستند، می‌تواند به محافظت از بدن در برابر سرطان کمک کند.
- استفاده از کرم‌های محافظتی هنگام قرار گرفتن در معرض نور خورشید ضروری است.
- واکسیناسیون HPV می‌تواند از عفونت با سویه‌های پرخطر این ویروس و در نتیجه کاهش خطر ابتلا به سرطان حفره دهان جلوگیری کند.
- معاینه‌های منظم توسط پزشک یا دندان‌پزشک می‌تواند به تشخیص زودهنگام ضایعات پیش‌سرطانی یا سرطان کمک کند. هر گونه تغییر غیرطبیعی در دهان، مانند زخم‌های مقاوم یا لکه‌های غیرمعمول، باید به سرعت بررسی شود.
- دندان‌های تیز یا دندان مصنوعی نامناسب می‌توانند باعث تحریک مداوم و آسیب به بافت‌های دهانی شوند. رفع این مشکلات می‌تواند خطر بروز تغییرات سرطانی را کاهش دهد.
سوالات متداول سرطان دهان
بله، اما تشخیص زودهنگام و درمان مناسب می‌تواند شانس بهبودی را افزایش دهد.
این سرطان بیشتر در افراد بالای ۴۰ سال و مردان، به‌ویژه افراد سیگاری و مصرف‌کنندگان الکل رخ می‌دهد.
در نهایت…
سرطان حفره دهان یک بیماری جدی است که عمدتاً با مصرف دخانیات، الکل و عفونت HPV مرتبط است. علائم اولیه مانند زخم‌های دهانی مقاوم و تغییرات غیرعادی در بافت‌ها می‌تواند هشداردهنده باشد. تشخیص زودهنگام و درمان به موقع، شامل جراحی، پرتودرمانی یا شیمی‌درمانی، شانس بهبودی را افزایش می‌دهد. با رعایت اصول بهداشتی، تغذیه مناسب و پرهیز از عوامل خطر، می‌توان از بروز آن پیشگیری کرد.